Het woord ‘vliegschaamte’ komt niet uit de lucht vallen. Sinds 1992 is het duidelijk dat vliegen een grote impact heeft op het klimaat. Enerzijds door de CO2-uitstoot en anderzijds door de witte strepen die het vliegtuig in de lucht achterlaat, de zogeheten contrails. ‘Toch is er in al die tijd vrij weinig gedaan om het vliegen echt te beteugelen. Dat vond ik interessant’, zegt Van den Berg over zijn promotieonderzoek.

Om te beginnen: hoe vervuilend is vliegen precies?

‘De intercontinentale vluchten zijn het grootste probleem. Ongeveer de helft van de brandstof die wordt verbrand door vliegtuigen in Europa komt van langeafstandsvluchten. Dat betekent dat slechts 6 procent van de vluchten voor verreweg de meeste vervuiling zorgt. Die vluchten worden vooral door welvarende mensen gemaakt. Een wat hogere prijs voor een vliegticket zal volgens mij weinig veranderen aan het gedrag van die groep. De helft van de Nederlanders, 50 procent, vloog niet het afgelopen jaar. Maar er is ook een groep die juist veel vliegt: 13 procent van de Nederlanders is verantwoordelijk voor de helft van de vluchten.’

Een korte budgetvlucht naar Londen is dus niet het grootste probleem?

‘Het is wel een probleem, want die vluchten zijn ook vervuilend en onnodig. Maar de intercontinentale vluchten zijn inderdaad het grootste probleem. Intercontinentale vakanties, zoals een yoga retreat naar Bali, zouden we de komende 20 jaar eigenlijk niet meer moeten doen. Naar Bali gaan zonder CO2 uit te stoten kan niet.’

Hoe reguleert de EU het vliegen?

‘De EU heeft best een grote hand gehad in het succes van vliegen. Luchtvaartmaatschappijen werden geliberaliseerd, waardoor vliegen mogelijk werd voor een lage prijs. Veel maatschappijen hebben staatssteun gekregen en er wordt geen belasting betaald over kerosine. Nu wordt er vanuit de EU gekeken naar het duurder maken van vliegtickets. Daarmee wordt de verantwoordelijkheid bij de consument gelegd. In mijn proefschrift kijk ik verder dan die individuele keuzes.’

Hoe doe je dat?

‘Je moet terug naar de vraag waarom consumeren we? Waarom kopen we een vliegticket? Dat doen we omdat we op vakantie gaan en daar horen bepaalde dingen bij, zoals een vliegticket en in veel gevallen ook een zwembroek. Maar achter die zaken zit ook een betekenis en gedachte: zon, zee en strand horen bij een vakantie. Als mensen een vliegticket kopen heeft dat niet alleen te maken met de prijs of beschikbaarheid. Het gaat om het op vakantie willen. Als op vakantie gaan geassocieerd wordt met zon, zee en strand moet je in de winter behoorlijk ver vliegen als je in Nederland woont. We hoeven niet minder vakantie te vieren, maar de manier waarop we vakantie vieren moet anders. We moeten het vakantiegevoel weer scheiden van het vliegtuig.’

Hoort reizen en transport dan niet bij vakantie vieren?

‘Eigenlijk gaan we pas iets meer dan 100 jaar op vakantie. Maar inmiddels voelen mensen dat het een soort recht is om naar Bali te gaan. Vanaf het jaar 2000 zie je dat vliegen een stuk normaler wordt. Dat is pas 25 jaar geleden. Maar als iemand nu weg is geweest op vakantie, verwacht je dat ze ergens naartoe zijn gevlogen. In mijn jeugd was dat nog helemaal geen onderwerp. Mijn onderzoek gaat over de vraag hoe je zorgt dat vliegen weer minder normaal wordt.’

Hoe zorg je ervoor dat vliegen minder normaal wordt?

‘Een wereldreis en een jaar backpacken worden gezien als iets positiefs: hoe verder weg, hoe beter. Als overheid kun je dat veranderen. Vliegen moet je dan hetzelfde behandelen als tabak. Dat is een mooi voorbeeld van iets dat vroeger heel cool was, maar nu niet meer. De overheid heeft op veel vlakken ingegrepen omdat roken schadelijk is. Alleen een pakje sigaretten duurder maken, was niet genoeg. Het werkte wel om het imago van roken aan te pakken. Dat begint bij het verbieden van reclames. Vliegen is extreem schadelijk voor de samenleving. Daarom wil je het adverteren inperken en het stunten met prijzen verbieden. Maar zoals ik al zei: de prijs is niet doorslaggevend. Het moet duidelijk worden dat je ook een fijne vakantie kunt hebben zonder naar Bali te vliegen. Er moet meer ruimte komen voor andere manieren om aan een vakantiebehoefte te voldoen.’

Wat is een goed alternatief voor een vakantie naar Bali?

‘Het gaat erom wat je uit je vakantie wil halen. Als je zoekt naar spiritualiteit zijn er veel bedevaartroutes die je wandelend kunt doen in Europa. Als je zon, zee en strand wil, kun je de trein naar Frankrijk nemen.’

Is de trein dus een goed alternatief?

‘Dat kan beter. De grote treinmaatschappijen hebben zich nooit echt gericht op internationale reizigers. Er is binnen de EU een lappendeken aan regels en er zijn flink wat barrières om elkaars spoor te kunnen gebruiken. De laatste 30 jaar zijn er meer verbindingen opgeheven dan bijgekomen. Het is fascinerend dat we allang weten wat het probleem is, maar dat er weinig aan wordt gedaan. De spoorwegen moeten sexyer gemaakt worden. Mensen zijn bang dat ze verbindingen missen en ergens stranden. Terecht. Je kunt niet zomaar van Amsterdam naar Spanje reizen en bij 1 spoorwegmaatschappij een ticket kopen. Als je een verbinding mist, heb je vaak pech. Een vliegticket boeken is veel makkelijk dan uitzoeken welke treinverbinding in Europa werkt. Er zouden meer pakketreizen voor de trein moeten komen om je van A naar B te brengen, inclusief een verblijf. Het zou goed zijn als de EU bedrijven als TUI verplicht om voor korte afstanden een alternatief met de trein aan te bieden. Binnen het onderzoeksproject waaraan ik verbonden ben, GreenPaths, kijken we op wat voor manieren de EU een rechtvaardige groene transitie kan realiseren.’

Wat als we gewoon door blijven vliegen?

‘Dan gaan we onderdoor aan onze eigen welvaart. Er is geen duurzame manier om te vliegen. Als je doorgaat op dit traject gooi je je eigen ruiten in. Het huidige beleid werkt niet. Wil je grondstoffen inzetten om een paar weken naar Bali te gaan of om mensen hun huizen te laten verwarmen? Daar wordt nu te weinig over gesproken. De EU zou de sector meer moeten reguleren en we zullen minder moeten gaan vliegen. Het is geen leuke boodschap, maar dat is wel het eerlijke verhaal dat we moeten vertellen.’